Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň easasyny goýan hormatly Prezidentimiziň üns merkezinde duraan, onuň döwletli işiniň, her bir saparynyň, her tututmynyň aýrylmaz bölegine öwrülen milli bilim ulgamyndaky ösüşler, özüniň netijelri berýär. Häzirki wagtda bu ajaýyp mesele her bir bilim işgäriniň öz işine okuwçylaryň okuwlaryna döredijilikli çemeleşmegine, hemişe ylymly gözlegde bolmagyna getirýär. Hormatly Prezidentimiziň bilim ulgamy kämilleşdirmekdäki Kararlaryna we Permanlaryna doly we dogry düşünýän mugallymlar ösüp gelýän ýaş nesle bilim hem-de terbiýe bermekde döwrüň talaplaryna laýyk gelýän işjeň usullardan netijeli peýdalanyp, sapaklary we synpdan daşary netijeli döredijilik işlerini geçirýärler.
Türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň tagallasy bilen 2017-nji ýylda türkmen milli 52-kosmos hemrasynyň dolandyrmaga mümkinçilik berýän Köpetdagda ýerleşýän Etrek teleskopynyň gurlup, işe goýberilmegi bilen baglanyşykly ýurdumyzyň çaginde atmosferada bolup geçýän hadysalary ýüze çykarýan üýtgeşmelere göz ýetirmeklige giň mümkinçilik berýär.
Ýer planetasyndan çykýan tebigy gazyň 1/3 bölegı Türkmenistanyň ýerasty çäginde ýerleşip, onda uly depginde nebit we tebigy gaz önümleri öndürilýär. Tebigy gaz halk hojalygynda giňden ulanylýar we goňşy döwletlere eksport edilýär.
Tebigy gazyň janly organizime ýetriýän zäherleýji täsiriniň bardygy sebäpli ony asylly we paýhasly peýdalanmak maslahat berilýär. Şol sebäpden gaz bilen işleýän enjamlardan peýdalanylanda tehniki howpsuzlyk çärelerini berjaý etmek zerurdyr.
Kähalatlarda tehnikada ýüze çykýan kemçilikleri aýyrmak üçin tebigy gaz wagtlaýyn kesilýär. Gaýta başdan linýa gaza birikdirilende goraýjy bolmadyk ýagdaýynda ol ýakylman galan tebigy gazy atmosfera goýberilýär, netijede partlama, ýa-da janly organizime zyýanly täsirini ýetirýär. Biz şeýle hadysalary göz öňünde tutup, ýörite şu hili ýagdaýyň öňüni almak maksady bilen “Awtomatik usulda işleýän gaz gysyjy” enjamy ýasamaklygy maksat edindik. Taýýarlan taslamamyz, ýagny gaz aýyryjy enjam ulanylmaga mynasypdyr. Şeýlelikde ilkinji ýönekeý-awtomatik usulda işleýän gaz awtomatik aýyryjy taýýarlanyldy.Onuň guluşy çüýşe kolbasy; onuň içinde wertikal erkin hereket edip bilýän konus (klapyn), iki kanbally gaz liniýasy, gyzdyryja barýan geçiriji;1-2-3 kanallr plasmassa turbajyklardan ybaratdyr.Gysylan gaz gyzyl reňkli gapdan ybarat bolýar. Gapdaky gysylan gaz ýörite krandan plasmassa şlangalara geçirilýär. Gazyň basyşyny ýörite enjam bolan manometr bilen ölçelenilýär.
Taslamada göz öňüne tutulýan gurluş linýa birikdirilende näsazlyklaryň öňüni almakda giňden peýdalanylyp bilner. Dünýä möçberinde häzirki wagtda ulanylyp gelinýän dürli görnüşdäki gaz aýyryjylaryň çyzgylary şekillendirilýär. Enjamyň ähmiýeti gaz çüwdürimi (başyşy) ksilende, gysdyryja barýan kanaly wertikal ýagdaýda ýerleşýän hereketjeň konusy (klapyn) özüniň agyrlyk güýjüniň täsirinde bekleýär we gaz linýa geçirijini bekleýär. Şunlukda gysdyryja berilýän gaz kesilýär ýöne gyzdyryja barýan ýol açyk. Ýokarda wertikal ýagdaýda ýerleşýän konus öz agyrlyk güýjüniň täsiri nde aşaklaýar we onuň düýbünde ýerleşýän giriş kanalyny bekleýär. Tebigy gaz gysdyryja barmasyny bes edýär we işlemeýär. Gaýta başdan gaz beklense konus gyzdyryja barýan çykalgany ýapýar. Bu ýagdaý konus açyk gyzdyryja tebigy gazyň gelmesinden goraýar.
Gaz berilende gyzdyryja barýan çykyş kanallaryny açmak üçin wertikal aşak böleginde ýerleşen geçiriji kran açylýar. Tebigy gazyň edýän basyşynyň täsirinde konus 1-nji görnüşe görä wertikal ýokaryk galýar we gaz gykaryş kanalyndan gyzdyryja barýar, aşak tarapda ýerleşýär geçiriji kran beklenilýär. Bu bolsa, ýagny enjamyň kömegi bilen elektrik togunyň täsiri bilen otagyň içinde partlama emele gelmeginiň öňüni alýar. Gaz aýyryjy enjam gündelik durmuşymyzda ulanylmaga mynasypdyr.
Balta MURADOW,
Rüstem ROZYÝEW,
Lebap welaýatynyň Çärjew etrabyndaky 38-nji orta mekdebiň mugallymlary.
