Ýurdumyzda her ýylyň 1-nji dekabrynda AIDS-e garşy Bütindünýä göreş güni bellenilip geçilýär. Keseli dörediji wirus Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasy tarapyndan tassyklanan AIW (adamyň immun ýetmezçiliginiň wirusy) diýlip atlandyrylýar. AIW-ýokanjy adamyň immunitetiniň özboluşly zeperlenmegi netijesinde immun ýetmezçiliginiň ýüze çykmagy bilen döreýär. Wirus adam bedeniniň ähli biologiki suwuklyklarynda bolýar.
Wirus bedene aralaşandan soň, onuň mikroorganizmlere garşy durnuklylygyny adam bedeninden ýok edýär. Bedende immunitetiň gowşamagy netijesinde B we G wirusly gepatitler, inçekesel, ýokary dem alyş ýollarynyň keselleri ýaly keselleri örän çalt kabul edýär we esasan, şolaryň üsti bilen kesel ýüze çykarylýar. Ýöne AIW- ýokanjynyň wirusy bedene aralaşan dessine keseliň mahsus alamatlary ýüze çykmaýar. Onuň wirusyny göteriji özüniň bu derde ýolugandygy bilmeýär we özüni sagdyn hasaplaýar. Keseliň ilkinji alamatlarynyň ýüze çykmagy üçin 2-6 ýyla çenli wagt gerek bolýar. Kähalatlarda bolsa bu döwür 5-10 ýyla çenli hem uzap bilýär. Şonuň üçin hem şu döwürde beýleki adamlara keseliň ýokuşmak howpy has uludyr.
Entek kesel ýaýbaňlanyp başlamanka, agyr ýagdaýlar ýüze çykmanka wirusyň ýokuşandygyny anyklamak başardýar. Ýagny AIW ýokanjynyň ýokuşandygyny güman etmäge esas berýän ýagdaýlar hapa şprisiň, päkiniň, dyrnak taraşlaýjy gurallaryň, diş şotkasynyň şärikdeşlikde ulanylmagy, tene iňňe sanjylyp, surat çekilmegi, halka dakmak maksady bilen gulaklaryň, burnuň deşilmegi, öý şertlerinde dişleriň sogrulmagy ýaly ýagdaýlar ýüze çykanda ganyň barlagyny geçirmek üçin lukmana ýüz tutmak hökmanydyr. Munuň özi ganyň barlagynda AIW-ýokanjynyň ýaýbaňlanyp başlamanka we agyr ýagdaýa geçmeginiň öňüni almaga örän ygtybarlydyr.
Dursenem JANBAÝEWA,
Lebap welaýat Gan bankynyň laborant lukmany.
