D witamininiň peýdasy

Ila­tyň sag­lyk ýag­da­ýy­na ge­çi­ril­ýän gö­zeg­çi­lik we yl­my-bar­lag iş­le­ri­niň ne­ti­je­le­ri adam be­de­nin­de D wi­ta­mi­ni­niň ýe­ter­lik muk­dar­da bol­ma­gy­nyň mö­hüm­di­gi­ni gör­kez­ýär. D wi­ta­mi­ni öz dü­zü­mi bo­ýun­ça pro­gor­mon­la­ra de­giş­li bo­lup, be­den­de süňk do­ku­ma­sy­nyň eme­le gel­me­gi­ne, gor­mon­la­ryň, im­mun ul­ga­my­nyň işi­ne tä­sir ed­ýär, be­de­niň äh­li ag­za­la­ryn­da­ky kal­sit­ro­lyň re­sep­tor­la­ry­ny iş­jeň­leş­dir­ýär.

Bu wi­ta­min be­den­de kal­siý we fos­fo­ryň de­ňag­ram­ly­ly­gyny sak­la­ýar. Onuň iş­jeň gör­nü­şi im­mun ul­ga­my­nyň öý­jük­le­ri­ni, şeý­le hem T-lim­fo­sit­le­ri, dend­rit öý­jük­le­rini we mak­ro­fag­la­ry güýç­len­dir­ýär.

Kal­si­fe­rol­lar be­den­de kal­si­niň öz­leş­me­gi­ne, kal­siý we fos­for çal­şy­gy­na, gal­kan şe­kil­li mä­ziň, jyns mäz­le­ri­niň funk­sio­nal ýag­da­ýy­na tä­sir ed­ýär. Be­den­de kal­si­fe­ro­lyň muk­da­ry­nyň pe­sel­me­gi­ne ult­ra­me­lew­şe şöh­le­si­niň ýet­mez­çi­li­gi, içe­ge­de öz­leş­di­ril­me­gi­niň bo­zul­ma­gy we iý­mit­de D wi­ta­mi­ni­niň muk­da­ry­nyň pe­sel­me­gi se­bäp bol­ýar.

Onuň ýet­mez­çi­li­gi­niň öňü­ni alyş çä­re­le­ri şu­lar­dan yba­rat­dyr:

— kal­si­fe­ro­la has baý bo­lan iý­mit önüm­le­ri ba­ly­gyň, esa­san-da, tres­ka, pal­tus, kam­ba­la, de­ňiz ba­ly­gy­nyň bag­ry, ba­lyk ýa­gy, iş­bil, ýu­murt­ga­nyň sa­ry­sy, süýt önüm­le­ri (gaý­mak, çig gaý­mak), kö­me­lek ha­sap­lan­ýar. Ola­ryň iý­mit önüm­le­rin­dä­ki muk­da­ry ýazyna hem-de tomsuna ýo­kar­lan­ýar, güýzünedir gyşyna bolsa azal­ýar;

— D wi­ta­mi­ni bi­len öňü­ni al­şyň do­wam­ly­ly­gy we muk­da­ry onuň ýet­mez­çi­li­gi­niň de­re­je­si­ne, näsagyň ýa­şy­na, be­den ag­ra­my­na, ut­gaş­ýan ke­sel­le­ri­ne gö­rä luk­ma­nyň mas­la­ha­ty bi­len bel­le­nil­ýär;

— D wi­ta­mi­niniň ýet­mez­çi­li­gi­ni der­man se­riş­de­le­ri bi­len dol­mak ze­rur­dyr. Onuň bir­nä­çe der­man gör­nü­şi bo­lup, olar san­jym­dan, ger­de­jik­den, süý­ri dä­ne­den, dam­­ja­dan, spreý­den yba­rat­dyr. Gyş­da D wi­ta­mi­niniň, esa­san, der­man gör­nü­şi köp­räk ula­nyl­ýar.

Bio­lo­gik mad­da­lar to­pa­ry­na de­giş­li bo­lan D2 wi­ta­mi­ni iý­mit bi­len ka­bul edil­ýär, D3 wi­ta­mi­ni bol­sa ult­ra­me­lew­şe şöh­le­le­riň tä­si­ri ne­ti­je­sin­de de­ri­niň aşa­gyn­da eme­le gel­ýär.

D wi­ta­mi­niniň esa­sy we­zi­pe­si kal­si­niň we fos­fo­ryň siň­me­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­mak­dyr. Bu mad­da ada­myň ke­sel­le­re gar­şy gö­reşijilik uky­by­ny ýo­kar­lan­dyr­ýar, süňk­le­riň berk­li­gi­ni we çe­ýe­li­gi­ni üp­jün ed­ýär, beý­ni­niň işi­ne ýar­dam ber­ýär, şo­nuň üçin hem ol ösüp gel­ýän ýaşlara aý­ra­tyn zerur gerekdir.

D wi­ta­mi­ni adam be­de­ni­niň äh­li ag­za­la­ry­nyň we ul­gam­la­ry­nyň saz­la­şyk­ly iş­le­me­gi üçin ze­rur­dyr. Ol ga­nyň lag­ta­lan­ma­gy­ny, gan ba­sy­şy­ny we ýü­rek ur­gu­sy­ny saz­la­ýar. Be­den­de ug­le­wo­dyň we ýa­gyň me­ta­bo­liz­mi­ne gat­naş­ýar. Myş­sa­la­ryň to­nu­sy­ny güýç­len­dir­ýär, gan­da­ky in­su­li­niň we süý­ji­niň de­re­je­si­ni saz­la­ýar.

Humaý KUWWATNYÝAZOWA,
S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk uniwersitetiniň 1-nji ýyl talyby.