Ir-iýmişdir miweler kletçatkalaryň hem egsilmez çeşmesi bolup durýar. Kletçatkalar iýmitiň siňmegini ýeňilleşdirip, aşgazan-içege ulgamynyň işine itergi berýär. Içegeleri sagdynlaşdyrýar, deriniň, saçlaryň, dyrnaklaryň ýagdaýyna oňyn täsir edýär.
Tudana. Bu iýmişiň ak, gara, sary, gülgüne reňkli görnüşleri bolup, olaryň hemmesiniň tagamy süýjüdir. Şeýle-de bolsa, tudana beýleki süýji önümler ýaly ganda glýukozanyň derejesiniň ýokarlanmagyna, bedeniň agralmagyna getirmeýär. Şonuň üçin süýjükeselli ýa-da artykmaç agramly adamlar ony hiç hili ätiýaç etmezden iýip bilýärler. Karotine, B witaminler toplumyna, С witaminine, organiki turşulara, pektine, şekere, beloklara, efir ýaglaryna, lipidlere hem-de beýleki peýdaly maddalara baý bolmagy tudanany ýürek-damar, aşgazan-içege, peşew ulgamlarynyň kesellerinde, sowuklamada bejerginiň täsirini artdyrýan berhizlik önüm hökmünde ulanmaga mümkinçilik berýär. Bu iýmiş gakylygy gopduryjy, gyzgyny peseldiji, derlediji, buşukdyryjy täsire eýedir.
Armyt. Armyt С, K, B₉ witaminlerine baýdyr. Bu miwe ganyň kadaly lagtalanmagyna, beden dokumalarynyň sagdyn, immunitetiň pugta bolmagyna ýardam edýär.
Banan. Banan ýürek-damar ulgamyny işjeňleşdirýär, beden öýjükleriniň işini dikeltmäge ýardam edýär we arterial gan basyşyny peseldýär. Bu miwe B witaminler toplumynyň, С witamininiň baý çeşmesi bolup durýar.
Alma. Bedene oňyn täsir etmekde almanyň deňi-taýy ýokdur. Bu miwe damarlaryň diwarjyklaryny pugtalandyrýar, olaryň çeýeligini ýokarlandyrýar. Tebigy antioksidant hasaplanylýan bu miwe wirusly we ýokanç keselleriň öňüni almaga ýardam edýär. Almanyň düzümindäki kaliý, magniý ýürek-damar keselleriniň, kalsiý süňkleriň ýumşamagy bilen häsiýetlendirilýän osteoporoz keseliniň, demir ganazlygyň öňüni almaga ýardam edýär. Alma nerwleri köşeşdirýär, içege ýokançlaryna garşy täsir edýär, zäherli iýmit galyndylaryny, toksiki maddalary endamdan daşary çykarýar, çişleriň döremegine päsgel berýär. Düzüminde peşew turşusynyň emele gelmegini bökdeýän maddalar saklanýan almany yzygiderli ulanmak, aýratyn hem, rewmatizm, podagra, ateroskleroz ýaly keseller anyklanan näsaglar üçin peýdalydyr. Almanyň gabygynda bedeni «erbet» holesterinden arassalaýan iýmit süýümleri bardyr. Alma pes kaloriýaly önümlere degişli bolup, bedeniň agramyny kadaly ýagdaýda saklamaga, horlanmaga kömek edýär.
Ýertudana. Ýertudanada (klubnika) A, С witaminleri, kalsiý we kaliý has köpdür. Bu iýmiş süňkleriň pugta, ýüregiň sagdyn bolmagyna ýardam edýär, onkologiki kesellerden goraýar.
Erik. Düzüminde saklanýan karotiniň mukdary boýunça erik bilen bäsleşip biljek miwe ýokdur. Ol A witamininiň hem egsilmez çeşmesi bolup durýar. Bedeniň bu witamine gije-gündizki talabyny erigiň 300 gramy bilen kanagatlandyryp bolýandyr. Bu miwe ýatkeşligi gowulandyrýar, akyl we fiziki zähmete ukyby ýokarlandyrýar, arterial gan basyşyny kadalaşdyrýar, iýmit siňdiriş agzalarynyň nemli bardasyna ýumşadyjy täsir edýär, aşgazanyň turşulyk derejesini peseldýär, ganazlykda, kolitde, aýratyn hem, onuň iç ýellenme we disbakterioz bilen utgaşyp gelýän görnüşinde peýdaly. Erikde magniý, kaliý, fosfor köpdür. Onuň düzüminde kaliý has köp mukdarda saklanyp, ol miwe guradylanda 5-6 esse köpelýär. Şoňa görä, her gün irden kakadylan erigiň suwuny içmek, ylaýta-da, ýürek-damar keselleri anyklanan syrkawlar üçin peýdalydyr. Ýod birleşmelerine baý bolmagy bu miwäni galkan şekilli mäziň keselleriniň öňüni almak üçin iýmitlenişde giňden ulanmaga mümkinçilik berýär. mäziň işi bozulanda welin, ony iýmekden saklanmaly. Erigiň şäniginde saklanýan amigdalin howply täze döremeleriň emele gelmeginiň öňüni almaga, miwäniň şiresi bolsa bakteriýalary ýok etmäge ýardam edýär.
Injir. Injirde B1, B2, B6, K witaminleri, kaliý, kalsiý, marganes has köpdür. Gözleriň, süňkleriň, dyrnaklaryň, deriniň ýagdaýyna oňyn täsir edýän bu miwe bedende elektrolitleriň deňeçerliginiň saklanmagyna gatnaşýar.
Garaly. K witamini ganyň düzümini gowulandyrýar, B witaminler toplumy nerw ulgamynyň işine itergi berýär, akyl zähmetine ukyby artdyrýar, ukyny kadalaşdyrýar, kaliý duzlary ýüregiň sazlaşykly işlemegine ýardam edýär, bedende turşulyk-aşgarlylyk deňeçerliginiň saklanmagyny üpjün etmäge gatnaşýar. Garaly agzalan maddalaryň egsilmez çeşmesi bolup durýar. Bu miwede E witamini hem köpdür. Bejeriji häsiýete eýe bolmagy onuň ter we kakadylan görnüşlerini keselleriň öňüni almak hem-de bejerginiň täsirini artdyrmak maksady bilen ulanmaga mümkinçilik berýär. Garaly iýmit siňdiriş ýollaryny arassalaýar, aşgazan şiresiniň we ödüň işlenip çykarylyşyny işjeňleşdirýär, ganyň emele gelmegine gatnaşýar, ýaralaryň bitmegini tizleşdirýär, içiň gatamagynyň öňüni alýar, iýmit galyndylaryny, artykmaç duzlarydyr suwlary endamdan daşary çykarýar. Ateroskleroza, gipertoniýa we beýleki ýürek-damar kesellerine, öthaltanyň, bagryň, böwrekleriň, bogunlaryň näsazlyklaryna duçar bolan näsaglara gündelik iýmitinde garalyny ulanmak maslahat berilýär. Bellik: süýjükeselli, artykmaç agramly adamlar, çaga emdirýän aýallar garalyny kakadylan görnüşde iýmeli däldirler!
Nar. Naryň peýdasy düzüminde B5, B6, B9 witaminleriniň, kaliý, kalsiý, mis, marganes, fosfor elementleriniň köp mukdarynyň saklanýandygy bilen şertlendirilendir. Ol ýüregiň sagdyn bolmagyna, bedende elektrolitleriň deňeçerliginiň saklanmagyna ýardam edýär, demriň özleşmegini tizleşdirýär.
Ülje. Nikotin, foliý, salisil turşularyna, antosian ösümlik pigmentine baý ülje bakteriýalara, wiruslara, zäherlenmä garşy täsire eýedir. Munuň özi ony sowuklamada, stafilokoklaryň, streptokoklaryň döredýän ýokanç kesellerinde giňden ulanmaga mümkinçilik berýär. Düzümindäki foliý turşusy eritrositleriň, leýkositleriň, trombositleriň döremegine gatnaşýar. Bu madda ganyň kadaly emele gelmegine itergi berip, ganazlygyň (anemiýa) öňüni almaga ýardam edýär. Ülje gan damarlaryny pugtalandyrýar, giňeldýär, deriniň wagtyndan öň ýygyrt atmagynyň öňüni alýar, arterial gan basyşyny peseldýär. Bu iýmiş ganly içgeçmede, diş etiniň sowuklamasynda hem peýdalydyr.
Meretmät MERETMÄDOW,
Türkmen oba hojalyk institutynyň mugallymy.
Hudaýberdi AMANOW,
Türkmen oba hojalyk institutynyň 1-nji ýyl talyby.
