Taryhy maglumatlardan görnüşi ýaly, häzirki biziň ulanýan aý atlarymyz baryp Gadymy Rim döwründe döräpdir. Ondan öňki rimliler tarapyndan döredilen rim senenamasy (kalendary) bolsa 10 aýa we 304 güne bölünipdir. Şol kalendarda ýylyň ilkinji aýy hökmünde mart görkezilipdir. Rowaýatlara görä, şol kalendar biziň eýýamymyzdan öňki VIII asyrda Rimiň ilkinji imperatory tarapyndan düzülipdir.
Ilkibaşda aýlaryň atlary san yzygiderligine gabat gelipdir. Emma 8-nji asyryň ahyrlarynda olaryň käbirleri başga hili atlandyrylyp ugrapdyr. 1-nji aý — Martius, 2-nji aý — Aprilius, 3-nji aý — Maius, 4-nji aý — Junius… görnüşde ulanylypdyr.
Daşa oýlup ýazylan gadymy rim kalendarlarda bolsa hepdäniň günleri görkezilipdir. Ol daşlaryň jaýryklarynyň arasynda bolsa çöpjagazlary goýupdyrlar, bu hepdäniň we aýyň gününi görkezipdir.
B.e.öňki VII asyrda Rimde başgaçarak senenama ulanylyp başlapdyr. Bu kalendarda ýyl indi 10 aýa däl-de 12 aýa bölünipdir. Günleriň sany bolsa 355 bolupdyr. Emma bu kalendar hem häzirki görnüşinden tapawutly eken. Onda aýlaryň 7-si 29 güni, 4-si 31 güni, 1-i bolsa 28 güni öz içine alypdyr.
B.e.öňki 46-njy ýyllarda Ýuliý Sezar tarapyndan, müsür prototipi boýunça döredilen senenama hasabynda düýpgöter üýtgeşme girizilipdir. Ýagny, kalendar dowamlylygy dürli-dürli bolan aýlary öz içine alýan 4 ýyllyk döwürlere bölünipdir (365X4), aýlaryň 4-si 30 güni, 7-si 31 güni we 1-i 28 güni öz içine alypdyr. Bu ýagdaý 3 ýyllap üýtgemändir. Emma 4-nji ýyl 28 günden ybarat bolan fewral aýy 29 güne uzaldylypdyr. Şol senenama görä, ýyl indi birinji ýanwardan başlanypdyr. B.e.öňki 44-nji ýyllarda aýlaryň biriniň ady Sezaryň hormatyna «Julius» diýlip atlandyrylyp ugrapdyr. Sezar tarapyndan düzülen bu ýyllyk senenama «Ýulian kalendary» adyna eýe bolupdyr.
Aýjemal ABDYREÝIMOWA,
Lebap welaýatynyň Dänew etrabyndaky 1-nji orta mekdebiň müdiri.
