Suw almasy täsin miweli ösümlikdir. Miwesi armyt görnüşli, diametri, takmynan, 3 santimetr. Görnüşi jaňjagaz görnüşli bolanlygy sebäpli ýerli ilat oňa «jaňjagaz» hem diýýär. Bu miwe günorta-gündogar Aziýada ösýär, bu ýerde souslar we mürepbe ýasamak üçin ulanylýar. Terligine iýilýär, desertlere we salatlara goşulýar.
Miwäniň dykyz inçe gabygy bar, aşagynda birnäçe şänikli ýumşak bölegi bar. Güli ýakymly bägüliň ysyny ýada salýar. Miwesi suwly ýaly görünse-de, garpyza meňzeş dykyz bolýar.
Suw almasy Şri-Lankada, Günorta Hindistanda ösýär. Agaç Hindi-hytaýda, Trinidada we Gawaý adalarynda ösdürilip ýetişdirilýär. Miweleri çalt zaýalanýar, olary eksport etmek peýdasyz, şonuň üçin uly ekin meýdanlarynda ösdürilýän ýeri ýok.
Botaniki ady dury miweli sizigium bolup, ol mirtler maşgalasynyň sizigium urugyna degişlidir. Höwes bilen iýilýän miweleri bolan beýleki görnüşler şol bir uruga degişlidir. Mysal üçin, tmin sizigium ýa-da gara garaly, malaý sizigium (Malaý alma). Miweleri suw almasynyň miwesinden uludyr we supermarketlerde seýrek bolýar. Ýöne hoşboý ysly sizigyň guradylan gunçalary ýakymly ys beriji hökmünde tanalýar.
Bu näzik miweleriň miwelerini dadyp görmek üçin Günorta-Gündogar Aziýa awgust ýa-da noýabr aýlarynda gitmeli. Ýylda iki gezek suw almalaryň miweleri ýabany agaçlardan ýygnalýar. Bazarlarda satylýar, ýerli restoranlarda jahankeşdelere hödürlenýär. Suw almasy suwsuzlygy gandyrýar, köp witaminleri we ýokumly maddalary öz içine alýar. Miwesi ýetişen möwsümde demirgazyk ýurtlaryna miweleri eltip bermegi sargyt hem edilýär. Ýylyň beýleki döwürlerinde marmelad, jem we şekerlenen suw almalary bar. Olar şokolada we doňdurma tagam berýär.
Halk lukmançylykda dürli görnüşlerde ulanylýar. Suw almanyň gabygy içgeçmäniň oňat serişdesi hasaplanýar. Ýapraklaryndan alynýan ekstraktlardan süýji keselini bejermek üçin dermanlar taýýarlanylýar. Ujupsyzja mukdarda iýmit goşundylarynyň bir bölegi hökmünde giňden ulanylýar. Şekerlenen miweleri sowuklama üçin berilýär.
Tropiki ýerlerde suw almasy 10 metre çenli ösýär. Baldagy haýal ösýär, ösüş döwründe giň şahalary emele getirýär. Suw howdanlarynyň ýanynda özüni gowy duýýar. Jübüt ýapraklary goýy ýaşyl, uzyn, uly bolýar. Käte ýerli bazarlarda gaplanan görnüşinde ulanylýar. Agaç hemişe gök öwüsýän, termofil, şonuň üçin beýleki howa zolaklarynda ösmeýär.
Mirtlar maşgalasyna degişli ösümlikleriň hemmesi ýaly, suw almasy köp gülleýär we ýakymly ys berýär. Gülüň dört sany ak ýa-da sary gül ýapragy bar. Tropiki ýerleriň demirgazygynda we Russiýada ýyladyşhanalarda sizigium ösdürilip ýetişdirilýär. Agaç jaýyň içinde ösüp bilýär, ýöne seýrek gülleýär.
Nahalhanalarda suw almasynyň tohumsyz görnüşleri ösdürilýär. Çybyklary beýleki görnüşlere sapylýar ýa-da çybyklar kökledilýär. Suw almasy üçin amatly temperatura we çyglylyk döredilen bolsa, nahal gülleýär we 3-4 ýyllap miwe berýär. Bir gapda kök uran ösümlik ýylboýy gülleýär we miwe berýär. Gyzgyn suw almalarynda tohum ýok, ýöne hoşboý ysly we iýip bolýar.
Gadyr AMANDURDYÝEW,
S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk uniwersitetiniň Weterinar lukmançylygy fakultetiniň Maldarçylyk kafedrasynyň mugallym öwrenijisi.
