Çaý – bu gyzgyn içgi bolup, ol Beýik Britaniýada örän gowy görülýän içgileriň biri hasaplanylýar. Ol Kameliýa maşgalasyna degişli bolan gyrymsy agaçlaryň ter ýapraklaryndan alnyp, içgi hökmünde ulanylýar. Kameliýa – iri ak ýa-da gyzyl gülli, ýakymly ysly hemişe gök öwüsýän agaçdyr. Çaý agaçlary yssy howada, giň meýdanlarda, wagtal-wagtal ýagyşly we çygly howada ösdürilip ýetişdirilýär. Dört döwlet, ýagny Hytaý, Hindistan, Şri-Lanka we Keniýa dünýäniň çaý önümçiliginiň 75%-ini üpjün edýär. Klimat, deňiz derejesiniň beýikligi, çyglylyk ýaly faktorlar çaý hasylynyň tagamyna we hiline täsir edýär. Edil üzümden çakyrlaryň öndürilişi ýaly, olaryň hem ýapraklary ykjam saýlanýar we elde ýygnalýar.
Çaýyň esasy dört görnüşi bardyr: ak çaý, gök çaý, gara çaý we ulun çaý (hytaý çaýy). Olaryň ählisi şol bir agaçdan alynýar. Emma olar taýýarlananda özleriniň tagamy bilen tapawutlanýarlar.
Ak çaý – diňe çaý agajynyň iň ilkinji ýapraklaryndan alynýar, ol ýylda bir gezek ýygnalýar. Çaý ýapraklarynyň dört görnüşi hem ilki bilen guradylýar – bu bolsa olaryň içindäki çyglylygyny aýyrýar. Guradylandan soňra gök çaýy taýýarlamak üçin ýapraklar bugardylýar ýa-da gowrulýar. Bu bolsa okislenme hadysasynyň öňüni alýar, ýagny kislorodyň täsir etmezligine getirýär. Şol sebäpli hem ýapraklar özleriniň tebigy gök reňkini saklaýarlar. Şeýlelikde, özüniň gök çaý adyna eýe bolýar.
Gara çaý – bu siziň süýt we öz islegiňize görä şeker goşup taýýarlaýan, täze, mylaýym, birmeňzeş birnäçe ýapraklary we onuň bölejiklerini atyp içmekden lezzet alýan içgiňizdir. Saýlanyp, ýygnalan ýapraklary demlemäge taýýar bolmak üçin olar dört sany esasy tapgyrdan geçýärler: guratmak, owratmak, okislenmek we gup-gury etmek. Çaýlaryň görnüşleriniň köpdürliligini gazanmak üçin bu tapgyrlar onuň şekilini üýtgedýär we ýaramly ýagdaýa getirýär.
Ulun çaý – ýarym okislenen, takmynan gök we gara çaýyň arasynda öz ornuny tapýar. Az mukdardaky okislenme has üýtgeşik tagamy berýär we ýapraklaryň ownuk fermentini döredýär. Soňra ýapraklar owradylýar we demlemäge taýýar bolýança guradylýar.
Baýmuhammet BÄŞIMOW,
S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk uniwersitetiniň 3-nji ýyl talyby.
