2024-nji ýylyň tomsunda gaty ýakymly güne garaşýan bolsaňyz, Gün hakyndaky gyzykly maglumatlary size ýetirýäris.
Gün esasan iki gazdan – wodoroddan we geliýden durýar. Wodorod gün massasynyň dörtden üç bölegini emele getirýär, galan massa geliý gazy. Gün az mukdarda kislorod, kremniý, neon, uglerod, magniý, azot, kükürt we demir gazlaryny öz içine alýar.
Gün takmynan 1,989.100.000.000.000.000.000.00 milliard kg. Massasynyň 70% -i wodorod gazy, 28% -i geliý. Gün massasynyň 2% -i beýleki gazlary aňladýar. Ýeriň massasy bilen deňeşdirilende, Günüň massasy 333,060 Ýere deňdir. Şeýle-de, gözlegler wagtyň geçmegi bilen Günüň massasyny kem-kemden ýitirýändigini görkezýär. Muny massasyny energiýa we ýagtylyga, şeýle hem gün ýeline öwürmek arkaly edýär.
Günüň temperaturasy öz agyrlyk güýjüne täsir edýär. Günüň merkezindäki temperatura 27 million gradusa ýeter. Bu takmynan 15,000 gradusa deňdir. Bu temperatura, wodorod atomlarynyň birleşip, geliý emele getirýän ýadro birleşmesiniň netijesidir.
Güne uzak wagtlap seretseňiz, retinalaryňyzy ýakyp bilersiňiz. Süzülen dürbüleri ulanman Güne gaty uzak seretmek, retina üçin zyýanly. Gün şöhlesinde Ultra Intense (UV) radiasiýasy diýlip atlandyrylýan komponent bar. UV radiasiýasy UV-A, UV-C we UV-B ýaly üçe bölünýär. UV-C göz üçin zyýanly däldir. Şeýle-de bolsa, UV-A we UV-B gysga we uzak möhletde gözlere ýaramaz täsir edýär. UV şöhlelenmesine gysga wagtlyk täsir etmek, köplenç gözüň güne ýanmagy diýlip atlandyrylýan fotokeratitiň döremegine sebäp bolýar. Şeýle-de bolsa, uzak möhletli täsir, gözüň durmuşda kataraktany ösdürmegidir.
Astronomlar günüň ýaşyny radiometrik tanyşlyk diýilýän proses arkaly kesgitleýärler. Gün ýyldyz bolany üçin, onuň massasyna bagly ýaşaýyş sikli bar. Günüň 4,600,000,000 ýaşyndadygy çak edilýär.
Gün durmuşyň esasy tapgyrynda bolşy ýaly, entek hiç hili üýtgeşiklik görkezmeýär. Bu esasy etapda, ýokarda belläp geçen ýadro birleşmesi bolup geçýär. Ýerdäki ýaşaýşy iýmitlendirýän ýagtylyk we şonuň üçin energiýa hem bu ýadro birleşmesi arkaly öndürilýär. Geljek 5 milliard ýyl üçin Gün üýtgemez. Bu uzak wagtdan soň wodorod we geliý üpjünçiligi azalar we Gün Gyzyl Gigant fazasyna girer. Bu ýerde Günüň ýadrosy gyzar we ýygnanar. Günüň ululygyna köpelmegine sebäp bolar. Elbetde, partlamazyndan ozal ösüş döwründe Merkuriý, Wenera we Ýeriň orbitalaryny gurşap alar. Bu ösüş wagtynda Ýer gyzyl giganta öwrülen Gün tarapyndan ýuwudylar.
Laçyn HUDAÝKULYÝEWA,
S.A.Nyýazow adyndaky Türkmen oba hojalyk uniwersitetiniň 3-nji ýyl talyby.
