Bö­ten­dag — ro­wa­ýat­la­ryň mes­ge­ni

Sa­ry­ga­myş kö­lün­den 20 ki­lo­metr çe­me­si gün­do­gar­da Bö­ten­dag be­lent­li­gi se­leň­läp otyr. Gü­nor­ta­dan se­re­de­niň­de Bö­ten­dag Üst­ýurt gy­ry bi­len bir ul­ga­ma bir­leş­ýän hem bol­sa, ol öz­ba­şy­na dag be­lent­li­gi bo­lup dur­ýar.

Uzak­dan se­ret­seň, Bö­ten­dag be­lent­li­gi­ni tu­tuş­ly­gy­na syn­la­mak müm­kin. Onuň gü­nor­ta burçy has be­lent bo­lup, ol uzak­lar­dan se­leň­läp gö­rün­ýär. Bir­ne­me go­laý­la­nyň­dan soň­ra onuň be­lent burçundaky ýa­dy­gär­lik­ler hem me­se-mä­lim saý­gard­ýar. Onuň üs­tün­de Yb­ra­ýym Ed­hem ýa­dy­gär­lik­ler top­lu­my ýer­leş­ýär. Bö­ten­da­gyň edil gap­da­lyn­dan Amy­der­ýa­nyň Sa­ry­ga­m­şa gu­ýan bir şa­ha­sy bo­lan Der­ýa­ly­gyň kö­ne ha­na­sy geç­ýär. Der­ýa­lyk Bö­ten­da­gyň de­mir­ga­zyk-gün­do­ga­ryn­dan ge­lip, onuň gü­nor­ta­syn­dan Sa­ry­ga­m­şa ta­rap ugur al­ýar.

Bö­ten­dag be­lent­li­gi­niň tö­we­re­gin­de ga­dy­my ýa­şaý­şyň yz­la­ry sak­la­nyp ga­lyp­dyr. Giň düz­lük­de ga­dy­my atyz-çil­le­riň, ýap­la­ryň yz­la­ry hä­zi­rem bil­dir­ýär. Ýer­li ilat ta­ra­pyn­dan Ak­ga­la diý­lip at­lan­dy­ryl­ýan, yl­my çeş­me­ler­de Adak ady bi­len gel­ýän ga­dy­my ga­la­nyň ha­ra­ba­sy Bö­ten­da­gyň ete­gin­de ýer­leş­ýär. Bö­ten­da­gyň gün­do­gar gar­şy­syn­da, Der­ýa­ly­gyň çep ke­na­ryn­da ýe­ne bir ga­la bo­lup, ýer­li ilat ony hem Ak­ga­la di­ýip at­lan­dyr­ýar.

Bö­ten­da­gyň ýa­dy­gär­lik­le­ri ha­kyn­da ro­wa­ýat­lar köp­dür. Bu ýö­ne ýe­re däl. Bö­ten­dag ha­kyn­da bi­ri-bi­ri­ne meň­ze­me­ýän ro­wa­ýat­lar aý­dyl­ýar. «Yb­ra­ýym Ed­hem» ady bi­len aw­to­ry nä­bel­li, ýö­ri­te des­sa­nyň hem bar­dy­gy­ny aýt­mak ge­rek.

Yb­ra­ýym Ed­hem IX asyr­da ýa­şan, so­pu­çy­ly­gy esas­lan­dy­ran adam. Onuň ata­sy Ed­hem Sa­ha­ba bo­lup­dyr diý­ýär­ler. Ro­wa­ýat­lar­da onuň sol­tan­lyk tag­ty­ny taş­lap, der­wüş­lik ýo­lu­na dü­şen­di­gi aý­dyl­ýar. Bö­ten­dag be­lent­li­gi­niň üs­tün­de Yb­ra­ýym Sol­ta­nyň, onuň ka­ka­sy Ed­hem Sa­ha­ba­nyň, og­ly Mu­ham­met­ja­nyň, gel­ni Bi­bi Zül­fi­ýa­nyň, aýa­ly Me­li­ke­ýi­hu­ba­nyň aram­gäh­le­ri bar.

Ro­wa­ýat­lar­da aý­dy­ly­şy­na gö­rä, Bö­ten­dag as­lyn­da Mek­ge­dä­ki Ku­beýs da­gy­nyň bir bö­le­gi bo­lan­myş. Mek­gä ha­ja git­mä­ge müm­kin­çi­li­gi bol­ma­dyk adam­la­ryň zy­ýa­rat et­me­gi üçin bir gi­je­de üs­tün­dä­ki ma­zar­lar bi­len bi­le şu ýe­re ge­lip dü­şen­miş. Da­gyň ady­ny hem şu ýag­daý bi­len bag­ly ha­sap­la­ýar­lar. Bö­ten sö­zi ga­dy­my tür­ki di­lin­de öz­ge, baş­ga di­ýen ma­ny­ny ber­ýär. Baş­ga ýer­den ge­len dag ma­ny­syn­da bu da­ga Bö­ten­dag di­ýen­miş­ler. Bö­ten­da­gyň ady­nyň Üst­ýurt dag ul­ga­myn­dan bö­lek otu­ran­ly­gy bi­len bag­ly bol­mak­ly­gy­ny hem çak­la­ýar­lar.

Bir­nä­çe ýyl mun­dan ozal Bö­ten­dag be­lent­li­gi­niň go­la­ýyn­da Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ta­gal­la­sy ne­ti­je­sin­de Aral deň­zin­den gö­te­ril­ýän zy­ýan­ly to­za­nyň öňü­ni al­mak mak­sa­dy bi­len 20 müň gek­tar­lyk meý­dan­da çöl agaç­la­ryn­dan to­kaý zo­la­gy­nyň düý­bü­niň tu­tul­ma­gy Bö­ten­da­gyň ýer­le­ri­ni has-da gö­zel­leş­dir­di.

Taýýarlan: Gülşat GELDIÝEWA,
TOHI-niň Weterinar lukmançylygy fakultetiniň Maglumat ulgamlary we tehnologiýalary taýýarlyk ugrunyň 3-nji ýyl talyby.