Namazgadepe we Abiwerd – Köpetdagyň etegindäki meşhur arheologiki ýadygärlikdir. Biri-birinden iki kilometr uzaklykda ýerleşse-de, olar iki müň ýyldan gowrak taryhy döwür bilen bölünýärler.
1952-nji ýylyň güýzünde Namazgadepe şäherinde geçirilen gazuw-agtaryş işlerinden soň arheolog, professor Boris Kuftin we kärdeşi Aleksandr Ganýalin Namazgadepäniň alty toplumyny kesgitledi: irki Eneolit döwründen giçki bürünç asyryna çenli, ýagny has uzak dowam eden üç müň ýyldan gowrak wagty öz içine alýar. Adamlar bu ýerlerde birnäçe ýyllap ýaşapdyrlar, dar köçelere bölünen agaç tekiz üçekler we howlular bilen palçyk kerpiçden ýasalan bir gatly jaý gurupdyrlar. Birnäçe müňýyllyklaryň dowamynda ol ýerde ullakan depe emele gelipdir. Onda indiki gazuw-agtaryş işleri ýetmişinji ýyllarda arheolog Anatoliý Şetenko tarapyndan geçirilipdir. Gözlegleriň toplumy netijesinde, Günorta Türkmenistanyň gadymy oba hojalyk medeniýeti üçin biziň eýýamymyzdan ozalky bäşinji müňýyllyklaryň arasyndaky döwürleri öz içine alýan döwür kesgitlenildi.
Namazgadepe şäherinde geçirilen gazuw-agtaryş işleriniň netijesinde birnäçe muzeýiň ýygyndysyna goşulan köp sanly tapyndylar tapyldy. llki bilen bular Namazganyň başlangyç döwründe el bilen ýasalan, ýönekeý geometrik nagyşlar bilen boýalan gap-gaçlardyr. Miladydan öňki dördünji müňýyllygyň ortalarynda täze keramiki stil peýda boldy we olar, esasan, gara we açyk gyzyl polihrom nagyşlardyr.
Bu depede tapylan tapyndylaryň arasynda aýratyn bir ýer, adamyň we haýwanlaryň heýkeljikleri, misden, bürünçden we daşdan ýasalan şaý-sepler, çakmakdaş we bürünç oklar tapyldy. Adamlar guraklyk sebäpli bu şäherçäni terk edipdirler. Olaryň köp bölegi Namazgadepede bar bolan däp-dessurlary dowam etdirýän taýpalaryň köp ýaşaýan ýeri bolan Margiana göçüpdirler. Adamlar taşlanan Namazgadepäniň daşynda mesgen tutup ýaşamaýandyklaryna 2 müň ýyldan köp wagt geçmegi netijesinde ol ýerde meýdany 5 gektara ýetýän Abiwerd şäheri ýüze çykypdyr. Agirt uly gala diwarynyň galyndylary şu günlerem adamlary haýrana goýýar. Abiwerdiň gurluşykçylary ýakylan kerpiçleri ulandylar, bölekleri galanyň duran ýerinde köp mukdarda tapyldy.
Güljemal GRANOWA,
Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň Döwlet lukmançylyk uniwersitetiniň Kesel bejeriş fakultetiniň 2-nji ýyl talyby.
