Elguş bilen gyzyklanmak halkymyza mahsus adatlaryň biri. Has irki taryhy kitaplarda hem türkmenleriň elguşa aýratyn höwes bilen garandyklary, olary terbiýeläp, eldekileşdirip ýetişdirendikleri beýan edilýär. Elguşlar, esasan laçyn guşlary bolup, olar hem öz içinde birnäçe görnüşe bölünýär. Şolaryň biri hem şahyn guşlardyr.
Edebi eserlerde ýazylmagyna görä, şahyn guşlar laçyn guşlarynyň toparyndandyr. Ýöne bu guşlar sowuk häsiýetli bolýar. Şonuň üçin olaryň hereketi, ýokardan aşaklygyna özüni goýberip uçuşy örän güýçli we zarply bolýar. Aw tutjak bolanda gönüligine uçmaýar. Aýlanyp, pyrlanyp awunyň yzyndan kowýar. Sebäbi onuň ganatlary agyr bolýar. Eger oňa aw görünse, onuň üstüne ýokardan aşaklygyna inip, barşyna ony urýar. Ol awuny aldaýar, hile edip ýokaryk galdyrýar. Eger bir urguda ýere gaçsa derrew alýar, gaçmasa, ýere gaçar ýaly ýaňadan urgusyny gaýtalaýar. Bu häsiýet onuň gorkaklygynyň, ýüreginiň sowuklygynyň alamatydyr, ýöne bu gorkaklyk gowy görülýän gorkaklykdyr.
Şahyn guşy, umuman aýdanyňda, iň tiz we çalasyn guş bolup, awa has gazaply topulýar we ganhor bolýar. Ýöne ony gaçmak häsiýetiniň barlygy bilen aýyplaýarlar. Kä wagtlar oňa bir zat bolup, özüni ýere urup ölýän ýagdaýlary-da bolýar. Onuň süňkleri beýleki uly ýyrtyjy guşlardan berk bolýar diýip guşlar bilen meşgullanýanlar aýdýarlar.
Şahynyň awuny döşi bilen urup, ony penjelerinde sallap tutmak häsiýeti bardyr. El guşy idetmek sungatynyň ussatlarynyň aýtmagyna görä, şahyn diýmek terezi diýmekdir. Hut şonuň üçinem onuň häsiýetem şolar ýalydyr, ýagny ol gaty doklugy götermeýär, şonuň ýaly, açlyga hem çydamaýar. Onuň gowy görülýän sypatlary kellesiniň uly bolmagy, gözleriniň giň, patrak ýaly bolmagy, çünküniň dolulygy, döşüniň giň, petekesiniň doly bolmagy, biliniň inliligi, butlarynyň ululygy, injiginiň gysgalygy, oňurgasynyň arkasyna golaýlygy we ýeleginiň azlygy, ganatlaryny ýazan wagty guýrugynyň ýukalygydyr. Şahyn guşlary köplenç durnalary aw edinýärler. Ol hiç haçan diýen ýaly awuny boş geçirmeýär.
Meýlis IŞANGULYÝEW,
TOHI-niň Gidromeliorasiýa we oba hojalygyny mehanizmleşdirmek fakultetiniň Awtomatlaşdyrmak we dolandyrmak taýýarlyk ugrunyň 3-nji ýyl talyby.
