Gumanizm (latynça Humanus – sözüň doly manysynda adamçylyk, adamkärçilik diýen manyny berýär) adam ömrüniň iň ýokary gymmaty bolan adamzat jemgyýetini gurmagyň ulgamydyr. Ähli maddy we maddy däl çeşmeler bu durmuşy mümkin boldugyça rahat we howpsuz etmäge gönükdirilendir.
“Adamzat” adalgasy Siseronyň ýazgylarynda ilkinji gezek ýüze çykýar. Emma bu düşünje, gaty giň manyda görkezilýär. Aslynda, adamy haýwandan tapawutlandyrýan we has dar manyda, gadymy jemgyýetdäki adamyň idealyna laýyk gelýän hemme zady häsiýetlendirýär. Şeýle-de bolsa, gadymy döwürde adam tutuşlygyna kosmosyň daşynda ýerleşýärdi. Bu ne dünýäni döretmegiň maksady, ne-de gymmatydy. Barlygynyň esasy maksatla rynyň hemmesi kosmiki dünýä tertibi bilen kesgitlenildi. Bu gadymyýet bilen baglanyşykly “gumanizm” adalgasynyň diňe adaty manyda ulanylyp bilinjekdigini görkezýär.
Elbetde, käbir umumy düzgünleri öz içine alýan, şahsyýetleriň eden-etdiligini çäklendirýän we gumanistik ýörelgäni öz içine alýan islendik ahlak ulgamydyr. Şeýle-de bolsa, gadymy etika iki pikiri görkezýär, durmuşyň pikirini we hakyky tejribesini gumanizmden daşlaşdyrýar. Onda bir ekstremal syýasatyň, döwletiň peýdasyna ileri tutulýan ugur bilen görkezilýär. Bu adamy öz bähbitlerini pida etmäge mejbur edýär we adamkärçiliksiz talaplara sebäp bolup biler. Beýleki ekstremal, tersine, şahsyýetiň we jemgyýetiň garşylyk pursatynyň agdyklyk edýän indiwidualistik tendensiýasy bilen aňladylýar. Bu aýratynlyk esasan hem irki döwürleriň etiki düşünjelerine mahsusdyr. Olarda berlen isleg, islendik şertde rahatlyk gazanmak adamkärçilikli bolup görünýär.
Gumanizm dünýägaraýyşdyr, oňa laýyklykda adam ömri iň ýokary gymmatlyk hasaplanýar we ony saklamak we hilini ýokarlandyryp, giň manyda, gumanizm bu dünýägaraýyşa esaslanýan adamzat jemgyýetiniň gurama ulgamydyr.
Gumanistler, her bir akylly adamyň ahlak we ahlak baradaky öz pikirlerine esaslanyp, ýagşylygy ýamandan tapawutlandyryp biljekdigine ynanýarlar.
Gumanizmiň nämedigine has gowy düşünmek üçin bu düşünjäniň esaslanýan esasy pikirleri bilen tanyşmaly. Gumanizmiň esasy pikiri, iň ýokary gymmatlyk adamyň durmuşydyr we şol bir wagtyň özünde her bir adamyň bagt, abadançylyk we öz-özüne düşünmek mümkinçilige hukugy bar.
Şeýle-de bolsa, bu adamlara birek-birege goldaw bermäge gönükdirilen hakyky tejribe üçin ýer galdyrmaýar. Şonuň üçin gadymy döwürde gullar ýaly ähli adamlaryň deň mertebesi baradaky pikir peýda bolan ýagdaýynda-da, ýagşy işleri etmäge, rehimdarlyga we haýyr-sahawata çagyrýar.
Aýnabat RÜSTEMOWA,
S.A.Nyýazow adyndaky TOHU-nyň Türkmenabat agrosenagat orta hünär okuw mekdebiniň talyby.
