ÇOPANÇYLYK — MUKADDES KÄR
Çopançylyk kärini saýlap alan adam öz işine ökde, zehinli, giň göwrümli, ugurtapyjy, öňdengörüji, gaýratly, öz bakýan dowarlaryna «Malym-janym» diýip ýüzlenýän maljanly bolmaly. Çopançylykda «Çopan taýaksyz bolmaz» diýlişi ýaly, çopan taýagy söwüt agajyndan taýýarlanylýar. Çopan taýagynyň ölçegi, takmynan, 16 tutam bolmaly. Çopan taýagynyň ölçegi «Eý taýak, eýman taýak, eýesi başy iman taýak, koýda guýruk, gola ýüwrük, müň goýny bakan taýak» diýen aýtgyny iki gezek gaýtalamak bilen ölçenilipdir. Mal eýesi täze çopan tutunanda «Çopanyň taýagy düşsün» diýip gutlanylýar. Halkymyzda maşgala ojagyna gelen täze gelniň aýagynyň düşmeginiň dilegi bilen çopan taýagynyň eýesine düşmegi goýun-geçileriniň ösüp-örňäp onlap, ýüzläp, müňläp köpelip, süri bolup gitmeginiň dilegini utgaşdyryp döredilen «Gelnimiň aýagy, çopanymyň taýagy» aýtgysy hem bar.
Çopançylykda goýnuň çep gulagyny tutargulak diýip atlandyrýarlar. Goýnuň çep gulagyndan tutulanda, çopanyň ýa-da çolugyň sag eline amatly bolýar. Goýnuň sag gulagyna bolsa gaýtargulak diýilýär. Çünki türkmen çopanlarynyň iş tejribesinde dowar sürüsi sagyndan gaýtarylýar. Käbir etraplarda dowar sürüsi sagyndan agdarylýar diýlip hem aýdylýar.
GIŇ SONARLY ÖRÜLER
Dowardarçylyk üçin, ilkinji nobatda, giň sonarly örüler zerurdyr. Garagum sährasy bolsa giň sonarly we ýaýlaly örülere örän baýdyr. Garagum sährasynyň goýnunda çarwadarlar goýundyr geçileriň ýüz müňlerçesini ine-gana bakyp ýörler. Çopançylyk kärinden kemal tapan ata-babalarymyz dowardarçylyk üçin wajyp bolan öri meýdanlary barada gymmatly iş tejribesini toplapdyrlar we nesilme-nesil geçirip, şu günlerimize ýetiripdirler. Öri meýdanyna çykarylan dowar sürüsiniň birden toplanyp, birden yza-öňe aýlanyp edýän hereketine agym, bir dowar sürüsine agym berer ýaly öri meýdanyny ýaýlym diýip atlandyrýarlar. Ýaz, tomus aýlary mal bakylýan otluk örüleri ýaýlalar ýa-da ýaýlaglar, ýaz aýlary owlak-guzy almak möwsüminde goýun sagmak üçin wagtlaýyn göçülip barylýan otluk örini ýazlag, ülpüldäp oturan otluk örüleri sonar diýip atlandyrýarlar. Bir süri goýnuň bir gezek aýlaw edýän, otlaýan ýerine çygyr, bir süriniň mallarynyň örüsine çygyr öri, öri meýdany bir-birine ýanaşyk bolanda çygyrdaş, çopanlaryna bolsa çygyrdaş çopanlar, agşam, şam wagty öri meýdanynda dowarlaryň otlamagyna şamlamak, bir ýerden başga ýere göçürilende, goýun sürüsini sürüp gidýänleri sürekçi diýip atlandyrýarlar.
ÝEDI HAZYNANYŇ BIRI
Goýun sürüsini bakmak üçin eline çopan taýagyny alan, çopançylyk bilen meşgullanjak her bir kişi öz işine örän ussat bolmalydyr. Dowardarçylykda goýunlaryň ýaşyna, häsiýetine, ýagdaýyna görä birnäçe atlandyrylyşy bar. «Kerri goýun giç ürker» diýlişi ýaly, kerrewräk, gulagy çüri goýna kerri goýun, guzusy bagana soýlan goýna merri goýun, goýnuň nesil bermezeklerine nerrik goýun, sürüden çete çykyp, ýeke gezegen goýna çetnew goýun diýilýär. Goýunlaryň gumalagyna çör, çöründen ýakylyp alynýan goýurak gara suwuklyga garaýag, çörekçi goýunlara daňylýan ýüpe goýun bagy, dowaryň aýagyndan ýa-da boýnundan tutmak üçin ujy gaňtarylan ýa-da ujy toýnukly uzyn taýagy gaňrak diýip atlandyrýarlar.
Aýsülik SAPARGLYJOWA,
Türkmen oba hojalyk institutynyň mugallymy.
Hemrakuly TAGAÝEW,
Institutyň weterinar lukmançylyk hünäriniň 5-nji ýyl talyby.
