Mälim bolşy ýaly, 29-njy iýunda paýtagtymyzda Hazarýaka döwletleriniň Baştutanlarynyň gatnaşmagynda VI Hazar sammiti geçirildi. Hazar deňzi boýunça Aşgabatda 2002-nji ýylda, Tähranda 2007-nji ýylda, Bakuda 2010-njy ýylda, Astrahanda 2014-nji ýylda we Aktauda 2018-nji ýylda ýokary derejeli duşuşyklar geçirildi. Hazar deňzi sebit boýunça goňşy döwletler bilen milli we umumy bähbitler esasynda ýola goýlan hyzmatdaşlyga ýurdumyzyň daşary syýasy strategiýasynda uly ähmiýet berilýär.
Hazar sammitiniň geçmiş ýoluna ser salyp görsek, Hazar deňziniň hukuk derejesini resmileşdirmeklik 1996-njy ýylyň noýabrynda paýtagtymyzda Hazarýaka döwletleriniň daşary işler ministrleriniň ilkinji duşuşygynda başlanandyr. 2003-nji ýylyň noýabrynda gol çekilen Hazar deňziniň deňiz gurşawyny goramak boýunça Çarçuwaly Konwensiýa (Tähran konwensiýasy) — ilkinji bäştaraplaýyn resminama bolup çykyş etdi. 2006-njy ýylyň 12-nji awgustynda Tähran konwensiýasy güýje girip, sebitde her ýyl 12-nji awgustda – Hazar deňziniň güni bellenilýär. 2002-nji ýylyň aprelinde Aşgabatda ilkinji Hazar sammiti geçirildi.
Ilkinji gezek geçirilen bu sammitde, kenarýaka döwletleriň Hazar deňziniň hukuk derejesiniň esasy meseleleri, deňizde howpsuzlyk we beýleki meseleler boýunça syýasy ylalaşyklaryň berkidilýän resminamalar ara alnyp maslahatlaşyldy. 2007-nji ýylyň oktýabrynda Tähranda Hazar bäşliginiň döwlet Baştutanlarynyň gatnaşmagynda ikinji maslahat geçirildi. 2010-njy ýylyň noýabrynda Bakuda geçirilen üçünji Hazarýaka sammitinde Hazar deňziniň howpsuzlygy ulgamynda hyzmatdaşlyk hakyndaky Ylalaşyga we sammitiň netijeleri boýunça Bilelikdäki Beýannama gol çekildi. Astrahanda 2014-nji ýylyň sentýabrynda Hazarýaka döwletleriniň baştutanlarynyň gatnaşmagynda geçirilen dördünji duşuşygynda Hazar deňzinde işlemegiň esasy ýörelgeleri ylalaşyldy we Beýannama gol çekildi. 2018-nji ýylyň 12-nji awgustynda Aktau şäherinde geçirilen bäşinji Hazar sammitinde Hazar deňziniň hukuk derejesi hakyndaky Konwensiýa gol çekilmegi taryhy waka boldy. Şeýle-de, bu sammitde ulag, söwda-ykdysady ulgamynda hyzmatdaşlyk etmek hakyndaky Ylalaşyga, çaknyşyklardan gaça durmak hakyndaky ylalaşyklar hem-de Hazarda howpsuzlyk ulgamyndaky ylalaşygyň teswirnamalaryna gol çekildi.
Hazar deňziniň dünýädäki artýan ornuny göz öňünde tutup, Hazarýaka döwletleri sebit howpsuzlygyny we durnuklylygyny saklamaga, özara bähbitli ykdysady hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga, ekologik howpsuzlygy üpjün etmäge, medeniynsanperwer, ylmy hem-de beýleki gatnaşyklary ösdürmäge taýýardyrlar. Hazar sammitleriniň çözgütlerini durmuşa geçirmek, jemleýji resminamalarynyň sanawyny taýýarlamak, şeýle-de özara gyzyklanma bildirilýän beýleki meselelere seretmek üçin ylalaşylan çäreler işlenilýär.
Hazar sammitleriniň yzygiderli häsiýeti Hazar deňzinde hyzmatdaşlyk etmegiň we sebitleýin ösüşiň ileri tutulýan ugurlaryny kesgitlemäge, bellenen maksatlary amala aşyrmak üçin umumy çemeleşmeleri işläp taýýarlamaga mümkinçilik berýär. VI Hazar sammitiniň ýokary derejede guralandygy we myhmansöýerlik üçin, Türkmenistana minnetdarlyk bildirildi. Hazar deňziniň daşky gurşawyny goramak biziň umumy möhüm maksadymyz bolup durýar. Nobatdaky VII Hazar sammiti Eýran Yslam Respublikasynda geçiriler.
Meýlis SADYKOW,
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynyň talyby.
