Ady iňlis dilinden terjime edilende “sebet” we “top” sözlerinden emele gelýän basketbol oýny bu gün bütin dünýäde şek-şübhesiz iň meşhur sport görnüşleriniň birine öwrüldi diýsek, ýalňyşdygymyz bolmasa gerek. Çünki sport muşdaklarynyň arasynda meşhur NBA ýaryşlary barada ýa-da Ýewroliganyň oýunlary barada bilmeýänleri ýokdur. Eýsem, şeýle gyzykly oýun haçan döredikä?!
Basketbol 1891-nji ýylda Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň Massaçusets ştatynda bir döwlet mekdebinde bedenterbiýe mugallymy bolup işleýän Jeýms Neýsmit tarapyndan ýüze çykarylan oýundyr. Ýöne geljekde bütin dünýäde meşhurlyk gazanan oýny ilkinji gezek talyplary bilen oýnan mugallym basketboly oýlap tapypdyr diýip bolmaz. Çünki ol “toply sebedi” gadymy Maýa halklarynda oýnalan “Tlahiotenie” atly oýnuň nusgasynda oýnamaga başlapdyr. Basketbol ilki-ilkiler ýeňil atletikaçylaryň we beýsbolçylaryň arasynda türgenleşigiň bir görnüşi hökmünde oýnalan-da bolsa, örüsini juda çalt giňeldip, gysga wagtyň içinde Birleşen Ştatlardaky ähli uniwersitetlere we gimnastiki türgenleşik merkezlerine ýaýrapdyr. Soňra bolsa täze oýna islegiň gitdigiçe köpelýänligi nazara alnyp, ilkinji basketbol toparlary döredilip başlapdyr. Hat-da iki ýyl soňra bu oýun Ýewropa aralaşmagy-da başaryp, basketbolyň bu yklymdaky ilkinji synanşyklary Pariž şäherinde geçirilýär. Soňra oýnuň beýleki Ýewropa döwletlerine barmagynda-da amerikalylaryň hyzmaty uludyr. Basketboluň watanynda bolsa eýýäm 1897-nji ýylda erkekleriň, 1900-nji ýylda-da zenanlaryň arasynda ilkinji çempionatlar geçirilýär. Wagtyň geçmegi bilen amerikalylar basketbol bilen şeýle bir höwrügýärler welin, olar bu oýny öz milli oýunlary hasap edip, basketboly bütin dünýä bilen tanyşdyrmak maksady bilen 1904-nji ýylda geçirilen Olimpiýa oýunlarynda toparlaýyn duşuşyklary geçirmek arkaly ony Oýunlara gatnaşan döwletlere tanadýarlar. 1905-nji ýylda bolsa basketbola ýöriteleşdirilen iri sport toplumlarynyň gurluşygy güýçlendirilen depginde ýola goýulýar.
Basketboluň Ýer ýüzüne ýaýramagynda ABŞ-den başga-da fransiýaly, kanadaly, angliýaly, awstriýaly, hytaýly we hindistanly türgenleriň hem uly hyzmatynyň bardygyny aýtmak gerek. Basketboluň Ýewropada has giňden ýaýrap başlamagy bilen 1932-nji ýylyň 20-nji iýunynda Halkara basketbol federasiýasy (FIBA) döredilýär. Merkezi edarasy Şweýsariýanyň Ženewra şäherinde ýerleşen federasiýanyň agzalygyna ýer eýeleriniň özleri, Gresiýa, Italiýa, Portugaliýa, Argentina, Rumynýa we Çehoslowakiýa döwletleri agza bolýarlar. FIBA şondan bäri her dört ýyldan bir gezek Olimpiýa oýunlarynyň geçirilýän şäherinde ýygnanşyklary geçirip, basketbol oýny boýunça zerur özgertmeleri ara alyp maslahatlaşyp durýar.
Ýewropa basketbol boýunça ilkinji çempionat 1935-nji ýylda geçirilipdir. Çempionat şol seneden başlap häzirki wagta çenli her iki ýyldan bir gezek geçirilýär. Oýun 1936-njy ýylda Olimpiýa oýunlarynyň düzüminde-de goşuldy. Basketbol boýunça Dünýä çempionaty ilkinji gezek erkekleriň arasynda 1951-nji ýylda, zenanlaryň arasynda 1953-nji ýylda geçirildi.
Firuza BEŞIMOWA,
Farap etrabyndaky 2-nji sport mekdebiň basketbol boýunça tälimçisi, ilkinji ýaşlar guramasynyň başlygy.
