Siziň üçin...SliderTagamlary taýýarlamak

Semeni barada nämeleri bilmeli?

18-03-2022 / 15

Nowruz baýramy öz köklerini taryhyň çuňluklaryndan alyp gaýdýar. Bu baýramda musulmanlar ýörite dürli tagamlar bişirip, birek-birege myhmançylyga barypdyrlar. Ýörite saçak bezäp, ol saçakda datly tagamlary, nowruz saçagyny bezeýän islegli tagamlardan azyndan ýedi dürli nahar bişiripdirler. Semeni, ýumurtga börek, mäşewe, palow, unaş, noýbaly nahar, etli çörek, towuk etinden, goýun etinden çorbalar bişiripdirler. Şol tagamlaryň naýbaşysy hem semenidir. Oňa “Äşe-Patmanyň aşy” hem diýipdirler.
Türk­men So­wet en­sik­lo­pe­di­ýa­sy­nyň 7-nji jil­diniň 490-njy sa­hy­pa­syn­da:«Se­me­ni — süý­ji ta­gamly, go­ýy, bu­la­mak gör­nü­şin­dä­ki taý­ýar­la­nyl­ýan, duz­suz bi­şi­ril­ýän mil­li ta­gam. Ony taý­ýar­la­mak üçin bug­da­ýy aras­sa­lap, ag­zy giň gap­da 2-3 sm galyň­lyk­da ýaý­ra­dyp goý­ma­ly, ony her gün çyg­lap dur­ma­ly. Bug­daý şi­ne­läp gö­ge­ren­den soň, onuň bal­dak­la­ry ösüp, gök öw­süp ug­ran­da, ony so­ku­da döw­ýär­ler. Gö­ge­ren bug­daý­dan çy­kan süý­ji su­wy aý­ra­tyn ga­ba sü­züp al­ýar­lar. Soň­ra şol şi­re­li süýjüm­tik su­wa un goş­ýar­lar. Un go­şu­lan şi­re­li suw bu­la­mak ha­ly­na ýe­ten­de, ony gaý­nad­ýar­lar. Ol haýal ýan­ýan ot­da azyn­dan 10-12 sa­gat­lap gaý­na­dylýar. Se­me­ni, köp­lenç, ýy­lyň ba­har aý­la­ry bi­şi­ril­ýär» diý­lip, kes­git­le­me be­ril­ýär.
Now­ruz baý­ram­çy­ly­gy­nyň ýa­kyn­laş­ma­gy bilen, ýur­du­my­zyň şä­her­dir oba­la­ryn­da bu lez­zet­li we dat­ly ta­gam bi­len baý­ram­çy­lyk sa­çak­la­ry­my­zy be­ze­mek hem-de hö­dür et­mek üçin, adam­lar ony taý­ýar­la­ma­ga gi­riş­ýär­ler.
Se­me­ni ta­ga­my­ny taý­ýar­la­mak örän hy­syr­dyly bo­lup, ol köp wag­ty we ün­si ta­lap ed­ýär. Ýö­ne onuň lez­zet­li we dat­ly ta­ga­my we­lin, azap edip zäh­met çe­ke­ni­ňe deg­ýär. Äh­li za­dy la­ýyk edi­lip taý­ýar­la­nan se­me­ni­niň ta­ga­my ag­zyň­dan git­mez. Şo­nuň üçi­nem, adam­lar bu baý­ram­çy­ly­gyň öňünden do­gan-ga­ryn­daş­la­ry, goň­şy-go­lam­la­ry bi­len öza­ra mas­la­hat­la­şyp, üý­şüp, ag­zy­bir­lik­de se­me­ni ta­ga­my­ny taý­ýar­la­ýar­lar.
Se­me­ni üçin eki­len bug­daý maý­sa­sy adat­ça, bäş gü­ne ýe­tip-ýet­män gö­ger­ýär. Ýa­şyl maý­sa ösüp, bir se­rä ýa-da dört bar­mak be­ýik­li­ge ýe­ten­de ony gyr­kyp ak­ja şi­ne­si bi­len al­ýar­lar. Dür­te­rip gel­ýän bal­da­jyk­lar ýap­rak ýa­raý­man­ka se­me­ni­ni gaý­natma­ly. Bir säw­lik bi­len ýap­rak ýa­ra­ry­na ga­lan bol­sa, ýü­zü­ni çyr­pyp, gök ýap­ra­gy­ny aýyr­ma­ly. Ýog­sa seme­ni ta­ga­my ajy kak­ýar. Ynan­ja gö­rä, se­me­ni­niň bug­da­ýy­ny ýuw­mak, ek­mek we maý­sa­la­ry­ny ýe­tişdir­mek il için­de ab­raý­ly, köp ça­ga­ly enä yna­nyl­ýar. Mu­nuň aňyr­syn­da, tä­ze ýyl­da «Enä­niň döw­le­ti ýaly kö­pel­giç­lik, rys­gal-döw­let­li­lik, be­re­ket hem­mä ne­sip et­sin!» diý­len ynanç-ýö­rel­ge bar.
Ýe­tiş­di­ri­len bug­daý maý­sa­la­ry tüý­düp-tüý­düp ýuwup, üw­meç gu­ral­la­ryn­da üwe­ýär­ler we eme­le ge­len şi­re-süý­di aý­ra­tyn ga­ba gu­ýup, mynç­gap-mynç­gap, lö­tü­ni sy­kyp aýyr­ýarlar. Elek­de ýa-da ha­sa­da sü­züp, süýt­li su­wu­ny al­ma­ly-da, ony ga­zana gu­ýup, eken bug­da­ýy­ňa gö­rä (bir ki­log­ramy­na üç ki­log­ram), un go­şup, bu­la­mak et­me­li, ga­za­nyň düý­bi kes­mek bag­la­maz ýa­ly aşa­gy pes­saý ot­da gaý­na­dyl­ýar. Eger kes­mek tut­sa bü­tin ga­za­na ýaýrap, der­rew se­me­ni­ni ha­rap­la­ýar. Onuň ady hem reň­ki­ne gö­rä (se­men — me­le sö­zün­den) bol­ma­ly.
Türk­men­çi­lik­de mu­kad­des sa­ýyl­ýan zat­lar babat­da bir to­par yryma eýe­ril­ýär. Se­me­ni ta­ga­my hem çö­rek, süýt, akar suw ýa­ly mu­kad­des zat­laryň bi­ri bo­lan­soň, onuň bi­len bag­la­ny­şyk­ly zat­la­ry yrym ed­ýär­ler.
Se­me­ni­niň sy­ky­lyp al­nan lö­tü­ni ta­myň üs­tü­ne, mal ýa­ta­gy­nyň ýo­kar­sy­na zy­ňyş­dyr­saň, ýyl ýa­gyn­ly ge­ler­miş. Ony akar suw­ly ýa­ba at­ýa­nam bar. Şeýle edi­len­de-hä, hut şol gü­nüň özün­de ag­şa­ma­ra iň bol­man­da, az­da-kän­de se­pe­le­ýär we­li, ga­raz ýa­gyn bol­ýar diý­ýär­ler.
Now­ruz baý­ram­çy­ly­gy­nyň gü­ni sä­her bi­len, gaza­nyň ga­pa­gy gal­dy­ry­lyp açy­lan­da, ta­ga­myň ýüzün­de dür­li öwüş­gin­li keşp­ler peý­da bol­ýar. Şol na­gyş­la­ra bol­sa Äşe-Pat­ma­nyň bar­ma­gy­nyň yzy di­ýip dü­şün­ýär­ler.
Se­me­ni ta­ga­my­nyň ýü­zün­de şa­ha­la­ry ýaý­rap duran da­rag­tyň şe­kil­le­ri­niň görünmesi,tä­ze ýy­lyň rysgal-döw­let­li, be­re­ket­li gel­jek­di­gi­ni aň­la­dýar.
Se­me­ni ta­ga­my­ny Now­ruz baý­ra­myn­da taý­ýarla­mak adat bol­mak bi­len bir ha­tar­da, gyş pas­lyndan soň adam be­de­ni üçin se­me­ni ta­ga­my­ny iýmek peý­da­ly ha­sap­la­nyl­ýar. Çün­ki gö­ge­rip bar­ýan bug­da­ýyň kuw­wat­lan­dy­ry­jy hä­si­ýe­ti bo­lan­dy­gy üçin, ada­myň sag­ly­gy­ny aç­lyk çek­mek ar­ka­ly dikelt­me­giň ün­dew­çi­si S.Pol Bregg hem uzak möhlet­li aç­lyk­dan soň tap­dan dü­şen adam be­de­ni­ni kuw­wat­lan­dyr­mak üçin gö­ge­rip bar­ýan bug­da­ýy iý­me­gi mas­la­hat ber­ýän­dir.
Se­me­ni ta­ga­my­ny taý­ýar­la­mak adam­la­ryň arasyn­da ag­zy­bir­li­gi ber­kit­mek, jebisleşmek ýa­ly jemgy­ýet­çi­lik äh­mi­ýe­ti hem örän uludyr.

Gunça NOWRUZOWA,
Türkmenabat şäheriniň 29-njy orta mekdebiniň mugallymy.

Ünsüňizi çekip biler

Leave a Reply

Başa dön tuşu