Häzirki wagtda akylly öý ulgamlary çalt depginde hem-de giň gerim bilen ýaýbaňlanýan tehnologiki ösüşler bilen bize mälim boldy. Olar häzirki zaman ösen modeller hem-de dürli kämil funksiýalar bilen enjamlaşdyrylandyr. Eýsem, olar haçan döredikä?!
Ýaşaýyş jaýlaryny, öýleri awtomatlaşdyrmak boýunça ilkinji synanyşyklar XX asyryň ortalarynda başlapdyr. Öýi awtomatlaşdyrmak boýunça ilkinji ädimler elbetde, şol wagtlarda ýönekeýje arassalamak, tagam taýýarlamak we ş.m işleri ýerine ýetirmek üçin zerur bolan elektrik togunyň oýlanyp tapylmagy, tozan sorujy, sowadyjy, egin-eşik ýuwujy, gap-gaç ýuwujy, mikrotolkunly peç we beýleki enjamlaryň oýlanyp tapylmagy bilen ýakyndan baglanyşyklydyr. Şol ýyllarda edilen açyşlar 1961-nji ýylda edilen açyşlar “Lutron Electronics Company”–niň döredilmegine sebäp bolmak bilen, bu kompaniýa akylly tehnologiýalaryň üstünde işlemegini dowam etdirdi. Bu ugurda möhüm wakalaryň biri 1975-nji ýylda bolup, Şwesiýanyň “Pico Electronics” kompaniýasy öý awtomatizasiýasyny esaslandyrdy. Şeýle-de bolsa “akylly öý” taslamasynyň resmi taýdan doglan senesi 1978-nji ýyl hasaplanylýar. Taryhda ilkinji doly derejede enjamlaşdyrylan “akylly öý” taslamasy Angliýanyň günorta sebitinde kenardaky kiçijik ýaşaýyş jaýydyr. Bu öýüň taslamasy öz döwrüne görä doly awtomatlaşdyrylyp, ol KNX ulgamyna esaslanandyr. 1987-nji we 1999-njy ýylda has-da kämilleşdirilip üsti ýetirilen “akylly öýleriň” taslamasy döredildi. Olarda öýüň içerki howasyny awtomatiki usulda kadalaşdyryp bilýän, käbir enjamlary öçürip ýa-da işe goşup bilýän enjamlar ornaşdyrylypdyr. Soňky ýyllarda döwrebap ulgamlaryň we tehnologiki mümkinçilikleriň has-da giňelmegi bilen beýle taslamalaryň gerimi ýokarlanýar. Olar özünde kämil inženerçilik ulgamyny saklamak bilen, ýörite programma üpjünçiligine esaslanandyr.
Biziň ýurdumyzda hem “akylly öý” taslamasy boýunça möhüm başlangyçlar durmuşa ornaşdyrylýar. Bu ugurda ençeme ýaşaýyş jaýlary hem gurlup ulanylmaga berildi. Şeýle hem uly möçberli, iri taslama bolan “Aşgabat siti” taslamasy hem bu ugurdaky başy başlanan esasy başlangyçlaryň biridir.
Leýli ORAZMUHAMMEDOWA,
Halkara Ynsanperwer ylymlary we ösüş uniwersitetiniň talyby.
